KİŞİLİK BOZUKLUĞU

• 468 Okuma
• 21 Eylül 2024, 10:44

Kişilik Bozukluklarını Anlamak: Nedenleri, Tedavileri ve İyileşme Sürecinin Keşfi

Kişilik,  genetik yatkınlık önemli olmakla beraber ağırlıklı olarak çevreyle etkileşim sonucu oluşmaktadır. Bir insanın doğduğu andan itibaren çevresinde yer alan bireylerle olan etkileşimi kişilik oluşumunda derin izler bırakmakta ve kişiliğin şekillenmesinde etkili olmaktadır. Kişilik bozukluğu ise ergenlik ya da erken yetişkinlik dönemlerinde ortaya çıkan ve artık kişilik özelliklerinden biri haline gelmiş bir rahatsızlıktır. Kökleri çok derinlere inen bu bozuklukların tedavi süreci uzundur ve süreklilik gerektirmektedir.

İnsan psikolojisinin büyüleyici dünyasında, düşüncelerimizi, duygularımızı ve davranışlarımızı yönlendiren karmaşık mekanizmalar, uzmanları ve sıradan insanları biraraya getiriyor. Bu geniş zihin alanında, kişilik bozuklukları uzun süredir uzmanların ve halkın ilgisini çeken bir alan olmuş durumda. Bu yazıda, kişilik bozukluklarının tanımını, türlerini, semptomatik belirtilerini, temel nedenlerini, çok yönlü tedavi seçeneklerini ve bunların tedavi edilmediğinde ortaya çıkabilecek sonuçlarını ayrıntılı bir şekilde inceleyeceğiz.

Kişilik Bozukluğu Nedir?

Kişiliğimiz ‘o nasıl biridir’ sorusununa cevap veren, aynı zamanda kişiyi diğer bireylerden ayıran ve süreklilik gösteren davranış biçimleridir. Kişilik özellikleri ise çok çeşitli toplumsal ve kişisel ortamlarda sergilenen, kişinin kendisini ve çevresini algılaması, ilişki kurma biçimi ve düşünceleri ile ilgili bir yapıdır. Kişilik özellikleri esneklikten yoksun ve uyum bozucu, işlevsellikte belirgin bir bozulma ya da öznel bir sıkıntıya neden oluyorsa kişilik bozuklukları düşünülebilir. Bir kişilik bozukluğunun başlıca özelliği kişinin kültürüne göre beklenenden önemli ölçüde sapmalar gösteren süregiden bir iç yaşantı ve davranış örüntüsüdür. Bir kişilik bozukluğunun özellikleri genellikle ergenlik ya da erken erişkinlik döneminde tanınabilir. Kişilik bozuklukları birçok psikiyatrik rahatsızlığın da oluşmasına zemin hazırlayabilmektedir.

Araştırmamızın merkezinde, kişilik bozuklukları, toplumsal normlardan ve beklentilerden belirgin şekilde saparak, düşüncelerimizi, duygularımızı ve davranışlarımızı belirleyen benzersiz bir desen olarak ortaya çıkar. Bu normdan sapma, sabit ve kalıcıdır ve sıklıkla hem bireye ciddi sıkıntılar yaşatır hem de günlük işlevselliğinde ve ilişkilerinde zorluklar yaratır. "Kişilik Bozukluğu" olarak adlandırılan bu koşullar, farklı özellikler kümesi ile karakterize edilen bir dizi durumu içerir.

Kişilik Bozukluklarının Türleri Nelerdir?

Kişilik bozuklukları, Cluster A, Cluster B ve Cluster C olarak adlandırılan üç farklı küme altında sınıflandırılır. Bu kümeler, sırasıyla farklı tipteki bozuklukları kapsar. Cluster A, paranoid, şizoid ve şizotipal kişilik bozuklukları gibi durumları içerir. İkinci küme olan Cluster B, borderline, narsistik, histriyonik ve antisosyal kişilik bozukluklarını kapsar, her biri kendi benzersiz semptomlarıyla birlikte gelir. Son olarak, Cluster C kümeleri arasında kaçınan, bağımlı ve obsesif-kompulsif kişilik bozuklukları yer alır, kendi özgün özellikleriyle birlikte.

KAÇ GRUP KİŞİLİK BOZUKLUĞU VARDIR?

Kişilik bozuklukları da kendi aralarında 3 gruba ayrılmaktadır.  A kümesi garip ve başkasına benzemeyen, B kümesi duygusal ve dramatik, C kümesinde ise korkulu ve kaygılı kişilik bozuklukları yer almaktadır.

A Kümesi Kişilik Bozuklukları

Kuşkucu (Paranoid) Kişilik Bozukluğu

Erken erişkinlikte başlayan ve değişik bağlamlarda ortaya çıkan, başkalarının davranışlarını kötü niyetli yorumlamak gibi, başkalarına karşı duyulan genel bir güvensizlik ve kuşkuculuk halinin olmasıdır. Genellikle;

Yeterli bir temele dayanmayan, başkalarının kendisini sömürdüğünden ve ya da kendisine kötülük yapıp kendisini aldattığından kuşkulanır. Söylediklerinin ya da paylaştıklarının kendisine karşı kullanılacağı korkusu ile başkalarına açılmak istemez.

Sıradan sözlerden ya da olaylardan, aşağılanma ya da göz korkutma anlamı çıkartır

Sürekli kin besler. Eşinin ya da partnerinin kendisine bağlılığı ile ilgili yineleyici kuşkuları vardır.

Şizoid Kişilik Bozukluğu

Daha çok toplumsal ilişkilerden kopma ve kişilerarası ilişkilerde duygularını kısıtlı gösterme yaygın örüntüsüdür. Neredeyse her zaman tek başına etkinliklerde bulunmayı yeğler. Birinci derece akrabaları dışında yakın arkadaşları ya da sırdaşları yoktur. Duygusal olarak da genellikle soğuktur, kopuktur ve tekdüze duygulanımları (Bireyin uyaranlara, olaylara, anılara,düşüncelere duygusal tepki ile katılabilme yetisi) vardır.

Şizotipal Kişilik Bozukluğu

Yakın ilişkilerinde birdenbire rahatsızlık duyma ve yakın ilişkiye girme yeterliliğinin düşük olması ile kendini gösteren toplumsal ve kişilerarası eksikliklerin yanı sıra bilişsel ve algısal çarpıtmalar ve sıra dışı davranışlarla gözlemlenen bir örüntüdür. Yadırganacak kadar olağana aykırı düşünce ya da konuşmalar  (örn, belirsiz, çevresel ya da çok ayrıntılı ya da basmakalıp) vardır. Uygunsuz ya da kısıtlayıcı duygulanımları vardır.

B Kümesi Kişilik Bozuklukları

Antisosyal Kişilik Bozukluğu

15 yaşından beri süregelen, başkalarının haklarını umursamayan ve çiğneyen bir kişilik örüntüsüdür. Sık sık yalan söyleme, takma adlar kullanma, kişisel çıkar ya da zevki için insanları dolandırma ve tutuklanmasına yol açan yineleyici eylemlerde bulunma ile yaygın bir örüntüdür. Sık sık kavga dövüşlere katılma, sinirlilik ve saldırganlık, sürekli bir işinin olmaması ve sorumluluklarını yerine getirmeme ile karakterizedir. Yine başkasını incitmesi, başkasına kötü davranması durumunda aldırmazlık ve vicdan azabı çekmeme durumudur.

Borderline Kişilik Bozukluğu

Kişilerarası ilişkilerinde, benlik algısında ve duygulanımında tutarsızlık ve belirgin dürtüsellik ile giden bir kişilik örüntüsüdür. Kişilerarası ilişkilerinde gözünde aşırı büyütme (göklere çıkarma ) ve yerin dibine sokma uçları arasında gelip giden, tutarsız ve genellikle gergin kişilerdir. Kimlik karmaşası ve süreğen bir boşluk duygusu buna eşlik eden yineleyici intihar düşünceleri, girişimleri ya da göz korkutmaları vardır. Uygunsuz, yoğun öfke ya da öfkesini denetlemekte güçlük çekme de yaygındır.

Histriyonik Kişilik Bozukluğu

Aşırı duygusallık ve ilgi çekme arayışı ile giden kişilik örüntüsüdür. Genellikle bulunduğu ortamda ilgi odağı olmadığında rahatsız olur. Başkalarıyla olan etkileşimleri, cinsel yönden, ayartıcı, kışkırtıcı ya da baştan çıkartıcı, uygunsuz davranışlar şeklindedir. İlgi çekmek için sürekli dış görünümünü kullanır. Birden değişen yüzeysel duygular gösterir. Kolay etki altında kalır ve yapmacık davranır ve duygularını abartır. Ayrıca ilişkilerin olduğundan daha yoğun olması gerektiğini düşünürler.

Narsistik Kişilik Bozukluğu

Büyüklenme, beğenilme ve empati kuramama ile yaygın görülen kişilik örüntüsüdür. Başarılarını, yeteneklerini abartma ve kendini üstün biri olarak görme eğilimi içindedir. Kendi çıkarı için insanları kullanan ve çok fazla beğenilme arzusu içindedir. Başkalarının duygularını ve ihtiyaçlarını anlamak istemez. Genellikle başkalarına saygısız davranır, kendini beğenmiş davranışlar ya da tutumlar sergiler.

C Kümesi Kişilik Bozuklukları

Çekingen Kişilik Bozukluğu

Kişi eleştirilme onaylanmama ya da dışlanma korkuları yüzünden, kişisel ilişki kurmayı gerektiren işle ilgili etkinliklerden kaçınır. Toplum içinde yetersizlik duyguları ve olumsuz değerlendirilmeye aşırı duyarlılık ile karakterizedir. Genellikle seveceklerini kesin olarak bilmedikçe insanlarla ilişkiye girmez.  Utandırılacağı ya da alay edileceği korkusu yüzünden yakın ilişkilerde tutuk davranışlar sergiler.

Bağımlı Kişilik Bozukluğu

Boyun eğici, yapışkan davranışlara ve ayrılma korkularına yol açan, ilgilenilme gereksinimi ile daha çok uyumlu olan kişilik bozukluğudur. Başkalarından çok öğüt ve güvence almadıkça güncelik kararlar almak konusunda oldukça güçlük çekerler. Yaşamının çoğu alanından kendileri yerine başkalarının sorumluluk almasına gereksinir. Kendi başlarına bir işe girmek ve sürdürmek konusunda sıkıntı yaşarlar.

Takıntılı-Zorlantılı Kişilik Bozukluğu

Yapılan etkinliğin başlıca amacını gözden kaçırıp ayrıntılar, kurallar, sıralama, düzen ve örgütlenme ya da tasarımıyla uğraşıp duran kişilerdir. Aşırı düzenlilik, eksiksizlik, düşüncelerini ve kişilerarası ilişkilerini denetim altında tutma uğraşları ile karakterizedir.

Kişilik Bozukluklarının Semptomları Nelerdir?

Kişilik bozukluklarının semptomatik sunumu, belirgin bir derecede değişkenlik taşır, özgün bozukluğa ve onun kümelerine bağlı olarak. Bu içsel çeşitliliğe rağmen, bu farklı durumları birleştiren belirli ortak noktalar ayırt edilebilir. Bu paylaşılan özellikler arasında sağlıklı ve uyumlu ilişkiler kurmakta yaşanan zorluklar, dürtüsel davranışlara yatkınlık, istikrarsızlıkla işaretlenmiş duygusal dalgalanmalar, bozulmuş öz algı ve duyguları etkili bir şekilde düzenleme çabalarının sürekli mücadelesi yer alır.

Kişilik Bozuklukları Nasıl Başlar?

Kişilik bozukluklarının başlangıcı üzerine gezinti yaparken, bunun genetik yatkınlık, çevresel etkiler ve bireysel gelişim sürecinin karmaşık etkileşiminden kaynaklandığını görüyoruz. Erken çocukluk deneyimleri, travma veya tutarsız bakım gibi durumlar, nüfuzlu kişilik özelliklerini şekillendirmede önemli bir rol oynar. Genetik de bu karmaşık öyküye katkıda bulunur, bireylere çevresel tetikleyicilerle birleştirildiğinde tam teşekküllü bir kişilik bozukluğuna dönüşme olasılığını artırır.

Kişilik Bozukluğu Ne Kadar Sürer?

Bir kişilik bozukluğunun süresi, çeşitli vakalarda değişkenlik gösteren karmaşık bir alanı ifade eder. Süre, belirli bir tür bozukluk, bireyin tedavi sürecine olan bağlılığı ve destekleyici bir ekosistemin varlığı gibi bir dizi faktöre bağlıdır. Dikkatli müdahale ile bireyler zaman içinde semptomlarda belirgin bir hafifletme deneyimleyebilir. Ancak proaktif tedavi olmaksızın kişilik bozuklukları, genellikle bireyin yaşam süresince süren yol arkadaşları olarak kendini gösterir ve yaşamlarını etkileyici bir şekilde etkiler.

Kişilik Bozukluğu Nasıl Tedavi Edilir?

Kişilik bozukluklarına yönelik etkili tedavi genellikle çeşitli terapötik modalitelerin stratejik bir bileşimini gerektirir; bu genellikle psikoterapötik yaklaşımları, farmakolojik müdahaleleri ve sosyal destek ağlarını içerir. Psikoterapi önemli bir rol oynar, özellikle diyalektik davranış terapisi (DDT) ve bilişsel-davranışçı terapi (BDT) gibi teknikler kullanıldığında. Bu terapötik yaklaşımlar, bireylere daha sağlıklı duygu başa çıkma mekanizmaları geliştirmeyi, ilişkileri daha yetkin bir şekilde yönetmeyi ve dengeli bir öz algısı geliştirmeyi öğretir. Psikoterapiye ek olarak, ilaç tedavileri arasında ruh dengeleyiciler veya antidepresanlar yer alabilir, özellikle kişilik bozukluklarıyla sıkça bir arada bulunan anksiyete veya depresyon gibi belirtileri hafifletmek için reçete edilebilir.

Kişilik Bozukluğu Tedavi Edilmezse Ne Olur?

Tedavi edilmemiş kişilik bozukluklarının sonuçlarını düşünmek, farklı yönlerde olası sonuçların dokulu bir tablosunu açığa çıkarır. Zorlanmış ilişkiler öne çıkar, iletişim ve duygusal düzenleme zorlukları kişisel bağları gerer. Eğitim ve mesleki yaşamlar, gözetilmemiş semptomların ağırlığı altında zayıflayabilir, potansiyellerini gerçekleştirme yeteneklerini sınırlayabilir. Dahası, tedavi edilmemiş kişilik bozukluklarının varlığı, ek ruhsal sağlık koşullarının gelişme riskini artırır, bunlar arasında madde kullanım bozuklukları ve ruh hali bozuklukları da bulunabilir. Kişilik bozukluğu tedavi süreci oldukça zor işleyen bir süreçtir. Kişilik bozukluğuna sahip olan hastalar genellikle durumunun farkında olmamakla beraber hastalığını kabul etmeme ve profesyonel bir yardım alamama konusunda direnirler. Dolayısıyla bu durum süreci oldukça zor bir hale getirmekte ve uzun yıllara yayılmasına neden olabilmektedir.

Kişilik bozukluğu tedavi yöntemleri genellikle ilaç tedavisi ve psikoterapi olarak düşünülse de ilk aşamada Psikolog yardımı almak gerekir.

Bu hastalığın tedavisindeki amaç, bireyin düşünce yapısının, anlama ve algılama şeklinin, değerlendirme probleminin kendisi tarafından fark edilmesi ve düzeltmesi üzerinedir. Öte yandan kişilik bozukluğu probleminin tedavisinde telepatik süreç de oldukça önemlidir. Hemen hemen her kişilik bozukluğu türü için uygulanan bir ilaç tedavisi mevcutken, oldukça güç, zahmetli, fakat bir o kadar da etkili tedavi mümkündür.

Kişilik bozukluğuna yönelik uygulana tedavi süreci kritik bir öneme sahiptir. Her ne kadar iyileşme sağlanabilmesi ile alakalı olarak kesin net bir bilgi vermek mümkün olmasa da, tedavinin kişilik bozukluğu üzerindeki olumlu etkisi oldukça büyüktür. Dolayısıyla kişilik bozukluğunun tedavi edilmesi gerekmektedir.

Kişilik bozukluğu tedavi edilmezse kötü sonuçlara neden olabilmekte, kızgınlık, kaygı, depresyon ya da sosyal izolasyon gibi çeşitli psikolojik rahatsızlıkları doğurabilmektedir. Öte yandan bu hastalık tedavi edilmediği takdirde ömür boyu devam etmektedir.

Kişilik Bozukluğu Tedavi Ne Kadar Sürer?

Kişilik bozukluğu tedavi süresi genellikle bu rahatsızlığa sahip olan kişinin tedaviyi kabul edip, uygulanan yöntemlere cevap verme durumuna göre değişiklik gösterebilmektedir. Normal bir kişilik bozukluğu hastasının durumunu kabullenip tedavi olmayı kabul etme süresi oldukça güç ve uzun olurken, nadiren de olsa bazı kişilerin tedavi olmayı istemesi ve kendi rızasıyla terapilere katıldığı görülmüştür.

Sonuç olarak, karmaşık kökenleri, çeşitli belirtileri ve uzak etkilere sahip olan kişilik bozuklukları, insan psikolojisinin çok yönlülüğünü yansıtır. Bu zorlukların ötesinde, psikoterapötik müdahaleler, ilaç tedavileri ve destek sistemlerini benimseme ile umut ışığı parlar. Tedavi yolunu benimsemek, daha zengin ve tatmin edici bir varlık yolculuğuna doğru dönüşüm ve dayanıklılık serüvenine kapı açabilir.

Eyleme Çağrı: Çevrimiçi Terapi ile İyileşmeye Destek

İyileşme yolculuğunda cesur adımlar atan bireyleri tanımak ve onlara destek sağlama noktasında, çevrimiçi terapi platformlarının sunduğu yardım olanaklarını göz önünde bulundurmanızı öneriyoruz. The APNC gibi bir platform, lisanslı profesyoneller tarafından sunulan erişilebilir ve gizli ruhsal sağlık desteğinin bir örneğini temsil eder. The APNC'e başvurarak, iyileşme ve büyüme yolculuğuna adım atmanın yanı sıra yaşam öykünüzü yeniden yazma ve önünüzde yatan olasılıkların yelpazesini kucaklama fırsatını değerlendirin.

Kişilik bozukluklarının karmaşık konturlarını izlerken, karmaşıklığın umutla birleştiği bir alan keşfederiz ve iyileşme yolculuğuna cesaretle adım atanların dönüşümüne tanıklık ederiz.